Hạt Trẩu

ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN

Hạt Trẩu được thu hoạch từ cây Trẩu – tên khoa học  là aleurites montana (lour.) Wils, còn gọi là cây dầu sơn, ngô đồng, mộc đu thụ, thiên niên đồng, bancoulier, abrasin, thuộc họ thầu dầu euphorbiaceae.

Mô tả

Cây Trẩu là cây to, cao tới 8m hoặc hơn. Thân cây nhẵn, lá đa dạng với các hình dạng như thùy sâu, xẻ nông, hoặc hình tim. Mặt trên lá bóng, màu sẫm; mặt dưới mờ, màu nhạt. Tất cả lá đều có hai tuyến đỏ nổi rõ ở gốc phiến và kẽ thùy, cuống lá dài 7-10 cm.

Hoa đơn tính, cùng gốc hoặc khác gốc, có 5 cánh màu trắng với đốm tía ở móng. Quả hình trứng, màu lục, đường kính 3-5 cm, mặt ngoài nhăn nheo, cấu tạo bởi 3 mảnh vỏ với đường gân nổi cao. Mỗi quả chứa 3 hạt lớn có nhiều dầu.

Cây ra hoa vào tháng 4, thường trước khi lá non xuất hiện, và có một vụ hoa nữa vào tháng 9. Quả của lứa hoa trước chín vào khoảng tháng 10.

Phân bố

Cây Trẩu mọc hoang và được trồng nhiều ở vùng đồi núi miền Trung và miền Bắc Việt Nam. Cây ưa đất mát, thoát nước và có độ dốc. Trẩu phân bố rộng rãi ở các tỉnh phía Bắc như Hòa Bình, Phú Thọ, Tuyên Quang, Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái, Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Bắc Cạn, Cao Bằng. Ở miền Trung, cây có mặt tại Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, và Quảng Trị.

Dầu

Hạt Trẩu có khoảng 20% dầu nên thường ép hạt để lấy dầu. Dầu Trẩu chứa acid béo chủ yếu là α-eleostearic (70 – 80%). Đây là dạng acid béo chưa no với 3 nối đôi có khả năng oxy hoá mạnh, nên dầu mau khô. Khi khô kết thành màng có tính chất chống ẩm chịu được thời tiết biến đổi cao, sức co giãn tốt, có tác dụng chống gỉ.

Sau khi ép dầu, khô bã còn lại chứa tới 50% protein thô, 7,5% tro, 3% cellulose và một số hợp chất khác (trong đó có saponin).

Trong lá và hạt Trẩu có chất saponorit độc, không thể dùng làm thức ăn cho gia súc được.

Ứng dụng

Dầu Trẩu có những đặc tính quan trọng như chịu nhiệt độ cao, chịu nước và chịu mặn. Đây là nguyên liệu quý trong chế biến sơn cách nhiệt, sơn trang trí, sơn chống axit, và sơn trong môi trường khắc nghiệt, kể cả sơn dùng trong Quốc phòng. Nhờ những tính chất đặc biệt, dầu Trẩu là sản phẩm có giá trị cao.

Trong công nghiệp, dầu Trẩu được sử dụng làm sơn cao cấp (sơn ô tô, máy bay, tàu thuyền), sơn cách điện, cách nhiệt, chất dẻo, cao su nhân tạo, xà phòng, da nhân tạo, vải sơn, vải dầu, sơn mỹ thuật, và mực in. Khô dầu còn được dùng làm phân bón hoặc thức ăn gia súc sau khi khử độc tố.

Vỏ quả có thể dùng làm than hoạt tính.

Chất lượng và nguồn cung